نقش سبک زندگی فعال در بهبود کیفیت زندگی دکتر مهرزاد حمیدی- استادیار دانشگاه تهران
محسن حمیدی- دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت ورزشی
نهضت بهزیستیWellness movement برای بهره مندی فعال از اوقات فراغت و کنش آن در سلامت جسمی و روحی افراد تاکید می نماید و آن را به عنوان یکی از روشهای تضمینی بهبود کیفیت زندگی می داند. آرمان این نهضت تبلور جامعه ای فعال ، سالم و بانشاط است . تحقیقات نشان داده است افرادی که بر فعال سازی شیوه زندگی خود کنترل ندارند با بیماریهای رنج آور و از کارافتادگی و مرگ زودرس مواجه هستند.
در واقع شیوه زندگی به مجموعه ای از خصوصیات ، الگوهای عادتی و ویژگی های رفتاری هر انسانی اطلاق می شود که اکتسابی بوده و تحت تاثیر زمینه های خانوادگی و وضعیت اقتصادی و اجتماعی او قرار می گیرد.
براساس گزارش سازمان ملل متحد ترویج سبک زندگی غیرفعال و کم تحرکی در بین جوامع در حال گسترش است به نحوی که بیشتر از 60 درصد بزرگسالان با کم تحرکی مواجه هستند و سالانه9/1 میلیون نفر در جهان بر اثر بی تحرکی جان خود را از دست می دهند. 60 درصد علل مرگ و میر در جهان در سال2000 به طور مستقیم و غیر مستقیم با بی تحرکی و یا کم تحرکی در ارتباط بوده و پیش بینی می شود که این رقم در سال 2020 به 73 درصد افزایش یابد.
قطعنامه جهانی سازمان ملل متحد دولتمردان کشورهای عضو را بر اهمیت نقش اوقات فراغت در ایجاد زندگی فعال واقف ساخته و با ارائه برنامه عمل جهانی برای جوانان بر فعالیت های مختلف اوقات فراغت تاکید نموده که در صدر آنها توجه دولتمردان بر بازی و ورزش معطوف است.
براساس مندرجات سایت رسمی مرکز ملی بهداشت و پیشگیری از بیماریهای کشور آمریکا، روند مشارکت در فعالیت های ورزشی در این کشور از سال 1990 تا سال2001 دائما روند نزولی داشته است. براساس گزارش این مرکز 7/27 درصداز مردان و 21 درصد از زنان در اوقات فراغت خویش هیچگونه فعالیت بدنی ندارند. میزان اضافه وزن در طول 20 سال گذشته در این جامعه 2 برابر شده است.
آمارهای رسمی وزارت بهداشت در کشور ما نشان می دهد که 27 درصد علل مرگ و میر در کشور ما مربوط به بیماریهای قلبی است که مطابق سایر تحقیقات انجام شده عمده این بیماریها دراثر کم تحرکی حادث می شود. همین آمار نشان می دهد که 8/20 درصد از افراد جامعه ایرانی از اضطراب رنج می برند.21 درصد جامعه از افسردگی رنج می برند براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی 7/9 درصد از مردان و 6/10 درصد از زنان ایرانی دچار پرفشارخونی هستند. مطالعات نشان می دهد که 84 درصد اوقات فراغت مردم به تماشای تلویزیون می گذرد.
جامعه جهانی برای برون رفت از این چالش نگران کننده راهکارها و شیوه نامه های مختلفی را به کار گرفته اند که یکی از آنان طراحی یک ابزار سنجش برای تعیین وضعیت فعالیت جسمانی مردم جهان به ویژه بررسی وضعیت فعالیت جسمانی ملتهای مختلف است . این ابزار اندازه گیری IPAQ می شود.
این پرسشنامه به زبانهای مختلف جهان ترجمه گردیده و در سایت IPAQ درج شده است. پرسشنامه دونوع بلند و کوتاه است و برای افراد 15 تا 69 سال قابلیت اجرا دارد . در حال حاضر بیش از 50 کشور جهان آن را بکار بسته اند. هدف از آن کسب اطلاعات قابل مقایسه بین المللی در زمینه فعالیت جسمانی است.
پیشنهاد می شود برای مشارکت فراگیر مردم در فعالیت های جهانی و برنامه های ورزشهای تفریحی و همگانی به این امر به مثابه یک مسئله حکومتی نگریسته شود و با یک تحول و دگرگونی در اهداف ، برنامه ها ، ساختارها و منابع و دستورالعمل ها، هم شان ملت ایران باید گام های بلندی در جهت سلامت جسمی و روحی آحاد جامعه برداشت و از IPAQ برای مقایسه فعالیت جسمانی ایرانیان و سایر ملل جهان استفاده شود. اجرای دو سالانه این تحقیق ملی نه تنها داده های لازم را برای مقایسه، با سایر جوامع فراهم می کند بلکه امکان مقایسه فعالیت جسمانی ملت ما در سالهای مختلف نیز فراهم می آید.
برای رسیدن به توسعه پایدار در هر جامعه ای علاوه بر برنامه ریزی، مدیریت صحیح و استفاده از فن آوری مناسب، استفاده از منابع انسانی کارآمد اهمیت بسیاری دارد.جامعه ای که نیروی انسانی سالم و شادابی داشته باشد، این امکان را خواهد داشت که در جهت توسعه واقعی سریع تر گام بردارد. با پیشرفت جوامع امروزی و گسترش زندگی شهری سلامت انسانها تا حد زیادی تحت تاثیر عوامل مختلف ناشی از زندگی شهری قرار گرفته است. از طرفی شیوه زندگی تحمیلی بر انسانها در این شرایط تاثیرات منفی این عوامل را بیشتر می کند. مطالعات نشان داده یکی از بهترین راههایی که بتوان تاثیر این عوامل را بر روی سلامتی انسانها کمتر کرد ورزش در جهت ارتقاء آمادگی جسمانی در ارتباط با سلامت می باشد. از اینرو شناخت اجزاء و مولفه های آمادگی جسمانی مرتبط با سلامت و تاثیر فعالیت بدنی بر آنها می تواند از تاثیرات سوء زندگی شهری بر سلامت انسانها بکاهد. تعریف Physical Fitness : توانایی انجام کارهای روزمره به صورت پرانژی، با قدرت و هوشیاری بدون خستگی در انتهای روز. در مجموع دو نوع آمادگی جسمانی وجود دارد. 1- آمادگی جسمانی مرتبط با سلامت که شامل موارد ذیل می باشد: تحمل قلبی-عروقی(Cardiovascular endurance) تحمل عضلانی (Muscular endurance) قدرت عضلانی (Muscular strength) انعطاف پذیری (Flexibility) ترکیب بدنی (Body composition) 2- آمادگی جسمانی مرتبط با مهارت که شامل موارد ذیل می باشد: چابکی (Agility) تعادل (Agility) هماهنگی (Coordination) سرعت (Speed) توان (Power) زمان واکنش یا عکس العمل (Reaction time) عدم تحرک ناشی از زندگی شهری یکی از عواملی است که بر روی سلامت انسانها تاثیر می گذارد با پیشرفت جوامع شهری عوامل متعدد دیگری نیز بوجود آمده که بر سلامت افراد اثرات نامطلوبی دارد. بنابراین امروزه به جای Fitness از Wellness برای شناسایی و کاهش اثرات سوء زندگی شهری بر سلامت استفاده می شود. تعریف Wellness : سلامت (Health) به ترکیبی از شرایط مناسب فیزیکی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی گفته می شود اما الزاما داشتن این شرایط مناسب نمی تواند ضامن سلامت افراد باشد از اینرو امروزه از واژه Wellness که توانایی افراد در ایجاد تعادل بین عوامل موثر بر سلانت در زندگی شهری می باشد استفاده می شود. عوامل در ارتباط با Wellness شامل موارد ذیل می باشد: نتیجه گیری: مطالعات نشان داده با رشد و توسعه زندگی شهری، سلامت انسانها تحت تاثیر این عوامل قرار گرفته و با توجه به نقش و اثر ورزش و تجویز نسخه ورزشی با توجه به این عوامل می توان از اثرات سوء زندگی شهری بر سلامت انسانها کاست. بنابراین با شناخت دقیق این عوامل می توان یک برنامه علمی ورزشی برای افراد طراحی و اجرا نمود.
دکتر علیرضا سلیمی آوانسر
عضوهیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران، دکتری تخصصی علم تمرین از آلمان
انسان امروزی وارث نسل هایی است که تک تک سلولهای وجودی شان با تلاش و فعالیت بدنی همراه بوده است، هزاران سال حرکت و فعالیت در مسیر رشد و توسعه بافتهای زنده بشر، بصورت شگفت انگیزی سلولهای بدنی را تحت تاثیر قرار داده و برنامه ریزی درونی آنها را به شکلی تنظیم کرده است که سلول با حرکت و فعالیت زنده است و اگر به هر دلیلی این نیاز طبیعی به طور اصولی برطرف نشود اختلال در عملکرد ایجاد شده و زمینه برای ایجاد بسیاری از بیمارهای جسمی و روحی و ناهنجاریهای رفتاری و اجتماعی را فراهم می نماید. بنابراین در این مقاله با تاکید بر واقعیت بیولوژیکی افراد، هشداری مهم مطرح میشود تا انسان و جوامع غافل از هویت جسمانی و حرکتی را، آگاه نموده و راه کارهای زندگی سالم را به آنها نشان دهد. در این مبحث از طریق آموزش اصول علمی و عملی ورزش شهروندی در صدد آن هستیم تا ورزشکاران، مربیان وافراد مسئول در این حیطه ها را با آخرین یافته ها آشنا نموده وآگاهی آنها را در زمین? نحو? انجام مطلوب تمرینات بالا برد. با توجه به اینکه فعالیت بدنی بعنوان یک محرک قوی، بسیاری از سیستم های بدن را تحت تاثیر قرار داده و بصورت کاملاٌ ناخودآگاه در کوتاه مدت یا بلند مدت باعث ایجاد تغییرات مثبت یا منفی در ارگانهای بدن میشود لذا اگر ورزش درست انجام نشود، نه تنها تاثیر مثبتی نخواهد داشت بلکه باعث ایجاد بسیاری از آسیبها و فشار های روحی و جسمی خواهد شد. در نتیجه عدم آشنایی افراد جامعه با ورزش صحیح و اصولی باعث میشود تا نتیجه مورد انتظار از ورزش حاصل نشود. لذا در این مقاله برای جلوگیری از این عارضه، عادات غلط تمرینی و اشتباهات رایج در ورزش همگانی به تفضیل بحث شده و نحوه اصلاح آنها بیان خواهد شد.
تمام تلاشهای اجتماعی در جهت فراهم آوردن کانونی است که به رشد آرامش و سلامت جسمی و روحی افراد آن جامعه منجر شود ولی بدون شناخت و آگاهی از عوامل موثر بر سلامتی این امر غیر ممکن است. مروری بر تاریخچه انسان، فعالیت و تکنولوژی نشانگر آن است که از بدو خلقت بشرتا کنون تغییرات محیط و نیازهای بشری به عنوان یک عامل جدایی ناپذیر در کنار هم به پیش رفته و این عامل باعث رشد امکانات و تکنولوژی شده و همچنان در آینده به رشد خود ادامه خواهد داد. نکته جالب اینکه در عصر حاضر، عدم تناسب سرعت تغییرات بیرونی ناشی از محیط و تغییرات درونی مربوط به سازگاری و برنامه ریزی درون سلولی و تغییر عادات و نگرش اجتماعی ، ژنتیک بشر را که هدایت برنامه های درونی او را به عهده دارد با بحران روبرو نموده است. این وضعیت تحمیل شده به بشر می تواند با فعالیت بدنی منظم پیشگیری شود. فعالیت بدنی روی تک تک ارگانهای بدن تاثیر مثبت می گذارد، به تعادل کالریکی و کنترل وزن بدن کمک میکند. باعث ساخت و دوام استحوانها، عضلات و مفاصل میشود. خطر ایجاد سرطان را کاهش میدهد. فشار خون را در افراد مبتلا به پر فشاری خون کاهش میدهد. منجر به ایجاد سازگاریهای ساختاری و عملکردی قلبی تنفسی و عضلانی میشود. احساس اضطراب و افسردگی را کاهش میدهد. اعتماد به نفس را بالا برده و روحیه و باور عالی ایجاد میکندو در ابعاد اجتماعی نیز باعث رشد روحیه تعاون وهمکاری، نظم وانضباط اجتماعی و قانون مداری میشود.
اصول ورزش همگانی:
این که ورزش همگانی چیست؟ چگونه باید انجام گیرد ؟ موضوعی است که بیش از هرچیز، بحث و نظر تخصصی را طلب میکند. برای بیان اصول ورزش در شهرها و روستاها اول باید درک و شناخت عمیقی از ورزش همگانی داشته باشیم وآن استفاده هرچه بیشتر واصولی تر از فعالیت بدنی در زندگی روزمره میباشد. شاید سئوال مطرح شود که فعالیت بدنی چیست؟ فعالیت بدنی عبارت از به حرکت در آوردن اجزا بدن و بدنبال آن تحریک ارگانهای درونی برای مهیا کردن نیازهای حرکتی و بوجودآوردن شرایطی است که در آن سلولهای بدن تحت اثر مثبت یا منفی (در صورت انجام غلط و نادرست حرکات) قرار گرفته و باعث ایجاد تغییرات ساختاری وعملکردی شده و در نهایت باعث سازگاری و عادت خواهد شد. مثلا بدست آوردن تناسب وتعادل فیزیکی یا برعکس از دست دادن تناسب اندام و تعادل مفصلی. بنابراین هر حرکتی و هر فعالیتی منجر به تغییرات مثبت نخواهد بود مگر اینکه بر اساس اصول علمی و عملی انجام گیرد. عدم آشنایی افراد جامعه با ورزش صحیح و اصولی باعث شده است تا نتیجه مورد انتظار از ورزش گرفته نشود. علت این امر انجام ورزش از طریق آزمایش وخطا یا تقلید از دیگران بوده در حالی که قبل از انجام هر کاری باید از اصول علمی و عملی آن آشنایی لازم و کافی را بدست آورد لازمه این امر اول آموزش مربیان علاقمند وآگاه از بین دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته تربیت بدنی است تا با حضور در پارکها و فضا های عمومی ضمن کنترل فعالیتهای حرکتی و ورزشی افراد اصول صحیح تمرین را نیز به آنها بیاموزند. در اکثر کشورهای صاحب نام جهان با اطلاع رسانی، فراهم آوردن امکانات و تسهیلات ورزشی و فرهنگ سازی، برای نهادینه کردن ورزش در جامعه تلاش می شود ولی در جامعه ما با اینکه تلاشهای ارزشمندی در زمینه ایجاد امکانات صورت گرفته ولی آموزش و فرهنگسازی صحیح به همان نسبت گسترش نیافته است. با اشاره به ایرادهای رایج ورزش شهروندی بهتر به اهمیت این موضوع پی میبریم. استفاده تفریحی افراد از دستگاههای بدنسازی درپارکها، عدم رعایت تناسب بیومکانیکی عضلات و مفاصل درگیر، انتخاب فقط چند حرکت از بین ایستگاهها و بی توجهی به تعداد تکرار ها، سرعت حرکت و شدت مربوطه باعث شده تا کارایی استفاده از وسایل در حد اسباب بازی های خطرناک برای بزرگسالان پایین بیاید. عدم توجه به تفاوتهای سنی، جنسیتی و ظرفیتهای فیزیکی افراد باعث شده تا طبقه بندی اصولی در بین افراد درگیر در ورزش شهروندی صورت نگیرد، از طرف دیگر بی توجهی به نوع انقباضات درگیر در حرکات، نحوه تنفس غلط در حین تمرین، عدم گرم کردن درست و کافی قبل از تمرین و فراموش کردن برگشت به حالت اولیه پس از تمرین و استفاده از الگو های تمرینی سنتی و منسوخ شده باعث شده تا صدمات آرام و نهفته ورزش غیر اصولی در طول زمان خود را به صورت آشکار نشان دهد. در نتیجه برهم خوردن بالانس حرکتی مفاصل، سائیدگی مفاصل، کشیدگی عضلات و تاندونها و ناراحتی های جسمی و روحی باعث دلسردی و بی انگیزگی افراد نسبت به ورزش می شود.
نگاهی به ورزش شهروندی در کشور های پیشرفته:
پدیده جهانی شدن همراه با برگزاری مسابقات بین المللی و رشد بسیار سریع تاثیر ورزش درابعاد مختلف زندگی ضرورت پیوند ورزش با اجتماع را در بسیاری از کشورها به اثبات رسانده است. در طبقه بندی رشد و توسعه یافتگی جوامع، تحرک و فعالیت بدنی یکی از شاخصهای مهم محسوب میشود. در پیشگویی عوامل موثر بر کنترل جوامع در آینده ورزش همگانی یکی از عوامل تاثیر گذار بر تعادل و ثبات اجتماعی برآورد شده است. برای افزایش تمایل مردم به انجام ورزش سرمایه گذاری و اطلاع رسانی گسترده ای صورت گرفته و باعث صرفه جویی در بسیاری از هزینه های بهداشتی، درمانی و تربیتی جوامع پیشرفته گشته است. بخصوص توجهات ویژه در ورزش کودکان و نونهالان باعث شده تا رشد متناسبی را به همراه آورده وسلامت آینده را تضمین نماید. برنامه ریزی درست اجتماعی برای پرکردن تعطیلات و اوقات فراغت افراد یکی دیگر ازمواردی است که در کشورهای پیشرفته جایگاه خاصی را برای خودش بدست آورده است. علاوه بر این استفاده از الگوها، روشهای تجربه شده و آمارهای موجود در کشورهای دیگر به ما کمک خواهد کرد تا معیارهایی بوجود بیاوریم واز طریق آن شرایط خودمان را با آنها مقایسه نموده و نکات ضعف وقوت خود را مشخص نماییم. بعنوان مثال نگاهی به آمارها و اطلاعات جمع آوری شده نشان میدهد که به طور متوسط 40% مردم در اروپا ورزش نمیکنند.(در کشور ما متاسفانه بالای 94% جامعه با ورزش همگانی بیگانه اند). نگاه دقیقتر نشان میدهد کشورهایی مثل پرتغال و ایتالیا کمتر به ورزش همگانی اهمیت داده اند ولی در ورزش قهرمانی در دنیا در بسیاری از رشته ها صاحب نام وصاحب سبک هستند. در مقابل این مسئله، کشورهای اسکاندیناوی ورزش را بعنوان جز جدایی ناپذیر زندگی قبول کرده اند و بیش از 90% مردم این کشورها با ورزش همگانی عجین شده اند درحالی که به ورزش قهرمانی به این اندازه اهمیت نمیدهند مثلا نگاهی به نتایج کسب شده توسط این کشورها در مسابقات بین المللی و المپیک ها بیانگر واقعیت این امر است. بنابراین متوجه میشویم در کشور ما اگر ورزش همگانی جایگاه شایسته ایی ندارد یکی از دلایلش عدم تناسب بین هزینه های بکار رفته در ورزش قهرمانی و همگانی است.
بحث و نتیجه گیری.
درک شرایط کنونی و تغییراتی که محیط، امکانات، روشهای زندگی و انسان امروزی داشته است بسیار حیاتی است. دو تغییر بسیار مهم در بدن انسان یعنی کم شدن فعالیت حرکتی بدن و تاثیر آن بر عملکرد درونی سلولهاو مغایرت آن با برنامه ریزی درون سلول از یک طرف وافزایش فعالیت سلولهای مغزی وعصبی از طرف دیگر باعث شده است تا توازن گیرنده های حسی و حرکتی بشر بر هم بخورد بنابراین بشر امروزی به طور ناخودآگاه سعی میکند خود را با شرایط محیطی و موجود تطبیق دهد ولی نکته جالب اینجاست که سرعت تغییرات بیرونی همچون تکنولوژی وتغییرات محیطی بسیار سریعتر از تغییرات درونی بدن و سازگاری ارگانهای جسمانی است اخیرا یونسکو اعلام کرده که دنیای امروزی در هر 5 سال به اندازه 100 سال درگذشته رشد و تغییر میکند واین هشدار بزرگی به انسان امروزی است تا این سئوال را مطرح کند که آیا او نیز میتواند درون خود را به همان سرعت تغییر دهد یا نه؟ آنچه مسلم است در درجه اول قبول این امر است که ما در عصری زندگی میکنیم که همه چیز با سرعت تغییر می کند که کمک خواهد کرد تا اولا با تغییر در نگرش ورفتار خود شکاف بوجودآمده را به حداقل برسانیم واز طرف دیگر با پیش بینی آینده خود را مجهزتر به شرایط واقعی نزدیک کنیم. لذا باید از یک طرف شرایط و فرهنگی ایجاد شود تا فعالیت بدنی افزایش یابد و از طرف دیگر شرایطی را خلق نمود تا در آن سلولهای عصبی با حجم بسیار بالا ولی کیفیت پایین اطلاعات ورودی روبرو نشود. به این معنی که مغز امروزی دیگر محل انبار کردن اطلاعات نیست بلکه وسیله ای برای تفکر و تجزیه وتحلیل است بدین منظور باید روشی اتخاذ شود تا از دریافت اطلاعات غیر ضروری به مغز خودداری کرده درعوض با برگرداندن آرامش به سیستم عصبی از استرس ها و هیجانات مضر بکاهد. یکی از روش های نوین در سلامت افراد جامعه پرورش ذهن سالم است. بنابراین دررویکرد جدید ورزش همگانی باید جایگاه خاصی به مراقبت و مدیریت ذهن از طریق تمرینات ذهنی و روشهای نوین استفاده از مغز همت گماشت. از طرف دیگر خلوت ذهن یکی دیگر از رسالتهای ورزش همگانی است و بهره مندی از بازیها به عنوان سرگرمی وتفریح بهترین فرصت را به ذهن بشر میدهد تا از تنش ها و فشار های روحی و روانی برای چند لحظه هم شده فاصله گرفته وبه آرامش برسد. بدین ترتیب ورزش درمان مناسبی برای اضطراب و آشفتگی های ذهنی خواهد بود.
فرهنگ سازی اولین قدم برای نهادینه شدن ورزش است. باید عادت به ورزش کردن را از دوران کودکی آغاز کنیم و به بچه ها آموزش دهیم برای سلامت جسمانی خود ورزش کنند و در اثر تکرار کافی با تغییراتی در ساختار و عملکرد خود باعث ایجاد سازگاری و در نتیجه رفتار عوض شده و فرهنگ نوین ایجاد خواهد شد. با این رویکرد جدید موضوع ورزش همگانی و شهروندی به عنوان پدیدهای فراگیر درطول زمان و در میان اقشار مختلف رواج خواهد یافت. در کنار ورزش ارزشهای اخلاقی وانسانی را نیز آموزش داده و تمرین کنیم مثلاً همچنان که در کوهنوردی به تمیزی کوهستان می اندیشیم در ورزش شهروندی نیز به احترام متقابل، شعور و فهم اجتماعی و احترام به قوانین و نظم جامعه بپردازیم. ایجاد فرهنگی که هر فرد اول از خودش شروع کرده و بعد خانواده و بعد دوستان و آشنایان خود را به سمت فعالیت صحیح دعوت، تشویق و ترغیب کند بدین ترتیب هر کس اگر فقط دو نفر را به سمت ورزش بیاورد در ان صورت تعداد افراد شرکت کننده بصورت تصاعدی افزایش خواهد یافت.
نصب دستگاههای بدنسازی در پارکها که به همت شهرداری تهران صورت گرفته مفید و لازم میباشد ولی بسیاریاز آنها از نظر استاندارد بودن و تناسب آنها با شرایط بدنی مردم فاصله دارند. بیشتر طرفداران این تجهیزات در پارکها را بانوان و افراد سالمند تشکیل میدهند؛ با توجه به اینکه احتمال آسیب پذیری این گروه بیشتر از سایرین است وجود مربیان مجرب و کار آزموده مکمل خوبی است که تا بحال با خالی بودن جای آنها روبرو هستیم این بدان م
مقدمه
پدیده سالخوردگی جمعیت به موازات کاهش سطح باروری و افزایش امید به زندگی شکل می گیرد و به مسئله چند وجهی تبدیل می شود که ابعاد اقتصادی، پزشکی، اجتماعی، روانشناختی، فرهنگی و اجتماعی دارد(2).رسیدن به سنین بالا در زندگی نتیجة عوامل پیچیده ای است که اهم آن عبارتند از: وضعیت ژنتیک فرد، وضع تغذیه، وضعیت بهداشت و عوامل محیطی دیگر(6). اما درهر صورت رسیدن به پیری با تغییرات جسمی و روحی همراه است که درجوامع امروزی به دلیل افزایش پیشرفت های علوم پزشکی و بالا رفتن متوسط طول عمر، اکثر افراد به صورت خواسته یا ناخواسته با این تغییرات روبرو خواهند بود.به همان اندازه که مردان و زنان به زندگی با طول عمر بیشتر دست می یابند، ناتوانی ها ومحدودیت های عمده ای نیز در محدوده سالهای انتهای عمر متراکم خواهد شد، به طوری که 80 درصد سالمندان بالاتر از 65 سال به انواع اختلالات جسمی و روانی مبتلا هستند(3).بین تغییرات ناشی از افزایش سن، اگرچه تغییرات ساختاری تنها به علائم ظاهری اشاره می کند، باید توجه داشت که برخی از تغییرات ساختاری قابل رویت نمی باشد و تنها می توان به شکل و از طریق تغییرات عملکرد به آن پی برد. درحقیقت تغییرات عملکردی است که در روند زندگی انسان تأثیر بسزایی دارد(1).تحقیقات نشان می دهد که حدود 50 درصد از آثار منفی سالمندی بیشتر مربوط به عدم فعالیت بدنی است تا خود فرایند افزایش سن.(4)
تعادل یکی از قابلیت های جسمانی است که نقش مهمی را در زندگی سالمندان دارا است.افزایش سن و عدم فعالیت بدنی ممکن است مسئول کاهش سلامتی و کاهش کنترل تعادل درسالمندی باشند(7).تاپر(1992)، تعادل بدنی را در 500 نفر در سنین 40- 80 سال ارزیابی کرد ونتیجه گرفت تعادل درهر دهه ازعمرکاهش می یابد.یکی از عواقب خطرناک و نگران کننده کاهش تعادل و کنترل وضعیت قامت درسالمندی افتادن است. افتادن گاهی باعث ایجاد ترس های روانی و افسردگی سالمندان و درنتیجه مراقبت بیشتر از حد از خود و کاهش تحرک و بروز مشکلات ناشی از بی تحرکی می شود. شکستگی های حاصل از افتادن (مخصوصاً شکستگی لگن) که تا حدود زیادی مربوط به پوکی استخوان در دورة سالمندی است حتی ممکن است منجر به مرگ شود (10)،بنابراین جلوگیری از افتادن و جراحات ناشی از آن ناتوانی ها را کاهش داده، کیفیت زندگی را بالا برده و از هزینه های بهداشت و درمان می کاهد (6) - کلاری، و همکاران (2006)،در تحقیقی تحت عنوان «تاثیر تمرینات بالتس1، استپ ایروبیک و پیاده روی بر تعادل در زنان گروه سنی 50تا 75 سال» افراد سالمند را به 3 گروه تمرینات بالتس(n=12) ایروبیک استپ(n=17) و پیاده روی(n=15) تقسیم وافراد به مدت12هفته وهر هفته 3جلسه ویک ساعت درهر جلسه به تمرین پرداختند.به طور عمومی تمام سه برنامه آموزشی تعادل پویا رابهبود بخشید، اما مراحل ایروبیک و برنامه های پیاده روی نتایج بهتری را در استواری وتعادل ایستا هنگامی که با برنامه بالتس مقایسه می شوند، نشان می دهند(8).
انعطاف پذیری موضوع مهم دیگری است که باید مورد توجه خاص قرار گیرد. درسنین بالا به علت سخت شدن بافت پیوندی و کم شدن تحرک وفقر حرکتی، انعطاف پذیری کاهش می یابد(5).نداشتن انعطاف پذیری درمفاصل اصلی ممکن است اجرا و عملکرد صحیح را محدود کند. فرد سالمندی که از انعطاف پذیری کمی برخوردار است ممکن است نتواند در برابر تغییر وضعیت های ناگهانی و یا از دست دادن تعادل واکنش نشان دهد. وقتی که اثرات افزایش سن را روی سیستم های مختلف بدن بررسی می کنیم، یک منحنی عمومی برای سیستم افزایش سن پیدا می کنیم که نشان دهندة کاهش توانایی بدن برای سازگاری است(11) - زاکس ای و همکاران (2006)،درتحقیقی تحت عنوان«تأثیرات گرم کردن فعال و کشش برروی انعطاف پذیری درزنان سالمند»به بررسی تأثیر تمرینات کششی ایستا بردامنه حرکت (ROM) دراندام تحتانی و تنه درزنان سالمند با و بدون تمرینات گرم کردن پرداختند. نمونه ها شامل 22 زن سالمند 65 تا 85 سال ( میانگین سنی 5/76 سال ) با میزان حرکتی طبیعی بودند و سه نوع برنامه انعطاف پذیری را بصورت تصادفی و غیر مستمر درجلسات انجام دادند.اولین برنامه کششی شامل گرم کردن به مدت 20 دقیقه دومین برنامه شامل گرم کردن به وسیله حرکات کششی ایستا در اندام تحتانی و تنه و آخرین برنامه کششی شامل کشش های ایستا(به تنهایی) بود. برای اندازه گیری از گونیامتر و فلکسومتر استفاده شد.نتایج این مطالعه نشان داد کشش های ایستا به تنهایی و کشش های ایستا بعد از گرم کردن به طور معنی داری میانگین فلکشن(خم شدن) مفاصل تحتانی و تنه را افزایش داد<0/ 001) ( P.گرم کردن تفاوت معنی داری را درافزایش میزان حرکت ، تنها درمفاصل دورسی فلکسورمچ پا نشان داد (P < 0/001) (9).
روش پژوهش
هدف از انجام این پژوهش، تأثیر شش هفته برنامه پیاده روی منتخب بر تعادل ایستا و انعطاف پذیری تنه(خمش به جلو) مردان سالمند غیرفعال(غیر ورزشکار)، 60 تا 75 سال بود.بدین منظور تعداد 24 نفر از مردان سالمندان که برای گذراندن اوقات فراغت به پارک ها و بوستان های شهر هشتگرد مراجعه و قبلاً نیز در برنامه های ورزشی و فعالیت بدنی شدید شرکت نداشتند، به طور داوطلب دراین تحقیق حضور یافتند.نمونه های تحقیق ابتدا توسط پزشک متخصص قلب و عروق مورد معاینه قرارگرفته، و سلامت آنها جهت شرکت دربرنامه پیاده روی مورد تأیید قرارگرفت. میانگین سن آزمودنی ها 1/65 سال و میانگین وزن آنها 1/76 کیلوگرم بود. آزمودنی های این تحقیق به صورت تصادفی به دو گروه تجربی (12 =n) و کنترل (12=n)تقسیم شدند. آزمودنی های گروه تجربی به مدت 6 هفته و هر هفته 3 جلسه (18 جلسه و هر جلسه 45 دقیقه) )در تمرینات پیاده روی شرکت و گروه کنترل فقط به فعالیت های عادی و روزمره خود پرداختند.ابتدا قبل از آغاز برنامه پیاده روی، پیش آزمون جهت اندازه گیری تعادل ایستا و انعطاف پذیری با استفاده از دستگاه های دیجیتال ساتراپ و در مرکز مطالعات و تحقیقات دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج انجام شد و پس از پایان جلسه هجدهم پیاده روی نیزمجدّدا تحت شرایط یکسان آزمون ها انجام و یافته ها مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.جهت تجزیه وتحلیل یافته ها از آزمون tویژه گروه های مستقل و وابسته درسطح معنی داری p?0/05 استفاده شد.
یافته های پژوهش
نتایج این مطالعه نشان داد که: تمرینات پیاده روی بر تعادل ایستا و انعطاف پذیری مردان سالمند غیرفعال تأثیر مثبت و معنی داراز نظر آماری داشته است ودر مقایسه بین دو گروه تجربی و کنترل نیز این اختلاف در سطح آلفا 05/.معنی داروگروه تجربی دارای رکورد و امتیاز بهتری بود.