دکتر علیرضا سلیمی آوانسر

عضوهیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران، دکتری تخصصی علم تمرین از آلمان

انسان امروزی وارث نسل هایی است که تک تک سلولهای وجودی شان با تلاش و فعالیت بدنی همراه بوده است، هزاران سال حرکت و فعالیت در مسیر رشد و توسعه بافتهای زنده بشر، بصورت شگفت انگیزی سلولهای بدنی را تحت تاثیر قرار داده و برنامه ریزی درونی آنها را به شکلی تنظیم کرده است که سلول با حرکت و فعالیت زنده است و اگر به هر دلیلی این نیاز طبیعی به طور اصولی برطرف نشود اختلال در عملکرد ایجاد شده و زمینه برای ایجاد بسیاری از بیمارهای جسمی و روحی و ناهنجاریهای رفتاری و اجتماعی را فراهم می نماید. بنابراین در این مقاله با تاکید بر واقعیت بیولوژیکی افراد، هشداری مهم مطرح میشود تا انسان و جوامع غافل از هویت جسمانی و حرکتی را، آگاه  نموده و راه کارهای زندگی سالم را به آنها نشان دهد. در این مبحث از طریق آموزش اصول علمی و عملی ورزش شهروندی در صدد آن هستیم تا ورزشکاران، مربیان وافراد مسئول در این حیطه ها را با آخرین یافته ها آشنا نموده وآگاهی آنها را در زمین? نحو? انجام مطلوب تمرینات بالا برد. با توجه به اینکه فعالیت بدنی بعنوان یک محرک قوی، بسیاری از سیستم های بدن را تحت تاثیر قرار داده و بصورت کاملاٌ ناخودآگاه در کوتاه مدت یا بلند مدت باعث ایجاد تغییرات مثبت یا منفی در ارگانهای بدن میشود لذا اگر ورزش درست انجام نشود، نه تنها تاثیر مثبتی نخواهد داشت بلکه باعث ایجاد بسیاری از آسیبها و فشار های روحی و جسمی خواهد شد. در نتیجه عدم آشنایی افراد جامعه با ورزش صحیح و اصولی باعث میشود تا نتیجه مورد انتظار از ورزش حاصل نشود. لذا در این مقاله برای جلوگیری از این عارضه، عادات غلط تمرینی و اشتباهات رایج در ورزش همگانی به تفضیل بحث شده و نحوه اصلاح آنها بیان خواهد شد.

تمام تلاشهای اجتماعی در جهت فراهم آوردن کانونی است که به رشد آرامش و سلامت جسمی و روحی افراد آن جامعه منجر شود ولی بدون شناخت و آگاهی از عوامل موثر بر سلامتی این امر غیر ممکن است. مروری بر تاریخچه انسان، فعالیت و تکنولوژی نشانگر آن است که از بدو خلقت بشرتا کنون تغییرات محیط و نیازهای بشری به عنوان یک عامل جدایی ناپذیر در کنار هم به پیش رفته و این عامل باعث رشد امکانات و تکنولوژی شده و همچنان در آینده به رشد خود ادامه خواهد داد. نکته جالب اینکه در عصر حاضر، عدم تناسب سرعت تغییرات بیرونی ناشی از محیط و تغییرات درونی مربوط به سازگاری و برنامه ریزی درون سلولی و تغییر عادات و نگرش اجتماعی ، ژنتیک بشر را که هدایت برنامه های درونی او را به عهده دارد با بحران روبرو نموده است. این وضعیت تحمیل شده به بشر  می تواند با فعالیت بدنی منظم پیشگیری شود. فعالیت بدنی روی تک تک ارگانهای بدن تاثیر مثبت می گذارد، به تعادل کالریکی و کنترل وزن بدن کمک میکند. باعث ساخت و دوام استحوانها، عضلات و مفاصل میشود. خطر ایجاد سرطان را کاهش میدهد. فشار خون را در افراد مبتلا به پر فشاری خون کاهش میدهد. منجر به ایجاد سازگاریهای ساختاری و عملکردی قلبی تنفسی و عضلانی میشود. احساس اضطراب و افسردگی را کاهش میدهد. اعتماد به نفس را بالا برده و روحیه و باور عالی ایجاد میکندو در ابعاد اجتماعی نیز باعث رشد روحیه تعاون وهمکاری، نظم وانضباط اجتماعی و قانون مداری میشود.

اصول ورزش همگانی:

این که ورزش همگانی چیست؟ چگونه باید انجام گیرد ؟ موضوعی است که بیش از هرچیز، بحث و نظر تخصصی را طلب می‌کند. برای بیان اصول ورزش در شهرها و روستاها اول باید درک و شناخت عمیقی از ورزش همگانی داشته باشیم وآن استفاده هرچه بیشتر واصولی تر از فعالیت بدنی در زندگی روزمره میباشد. شاید سئوال مطرح شود که فعالیت بدنی چیست؟ فعالیت بدنی عبارت از به حرکت در آوردن اجزا بدن و بدنبال آن تحریک ارگانهای درونی برای مهیا کردن نیازهای حرکتی و بوجودآوردن شرایطی است که در آن سلولهای بدن تحت اثر مثبت یا منفی (در صورت انجام غلط و نادرست حرکات) قرار گرفته و باعث ایجاد تغییرات ساختاری وعملکردی شده و در نهایت باعث سازگاری و عادت خواهد شد. مثلا بدست آوردن تناسب وتعادل فیزیکی یا برعکس از دست دادن تناسب اندام و تعادل مفصلی. بنابراین هر حرکتی و هر فعالیتی منجر به تغییرات مثبت نخواهد بود مگر اینکه بر اساس اصول علمی و عملی انجام گیرد. عدم آشنایی افراد جامعه با ورزش صحیح و اصولی باعث شده است تا نتیجه مورد انتظار از ورزش گرفته نشود. علت این امر انجام ورزش از طریق آزمایش وخطا یا تقلید از دیگران بوده در حالی که قبل از انجام هر کاری باید از اصول علمی و عملی آن آشنایی لازم و کافی را بدست آورد لازمه این امر اول آموزش مربیان علاقمند وآگاه از بین دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته تربیت بدنی است تا با حضور در پارکها و فضا های عمومی ضمن کنترل فعالیتهای حرکتی و ورزشی افراد اصول صحیح تمرین را نیز به آنها بیاموزند. در اکثر کشورهای صاحب نام جهان با اطلاع رسانی، فراهم آوردن امکانات و تسهیلات ورزشی و فرهنگ سازی، برای نهادینه کردن ورزش در جامعه تلاش می شود ولی در جامعه ما با اینکه تلاشهای ارزشمندی در زمینه ایجاد امکانات صورت گرفته ولی آموزش و فرهنگسازی صحیح به همان نسبت گسترش نیافته است. با اشاره به ایرادهای رایج ورزش شهروندی بهتر به اهمیت این موضوع پی میبریم. استفاده تفریحی افراد از دستگاههای بدنسازی درپارکها، عدم رعایت تناسب بیومکانیکی عضلات و مفاصل درگیر، انتخاب فقط چند حرکت از بین ایستگاهها و بی توجهی به تعداد تکرار ها، سرعت حرکت و شدت مربوطه باعث شده تا کارایی استفاده از وسایل در حد اسباب بازی های خطرناک برای بزرگسالان پایین بیاید. عدم توجه به تفاوتهای سنی، جنسیتی و ظرفیتهای فیزیکی افراد باعث شده تا طبقه بندی اصولی در بین افراد درگیر در ورزش شهروندی صورت نگیرد، از طرف دیگر بی توجهی به نوع انقباضات درگیر در حرکات، نحوه تنفس غلط در حین تمرین، عدم گرم کردن درست و کافی قبل از تمرین و فراموش کردن برگشت به حالت اولیه پس از تمرین و استفاده از الگو های تمرینی سنتی و منسوخ شده باعث شده تا صدمات آرام و نهفته ورزش غیر اصولی در طول زمان خود را به صورت آشکار نشان دهد. در نتیجه برهم خوردن بالانس حرکتی مفاصل، سائیدگی مفاصل، کشیدگی عضلات و تاندونها و ناراحتی های جسمی و روحی باعث دلسردی و بی انگیزگی افراد نسبت به ورزش می شود.

نگاهی به ورزش شهروندی در کشور های پیشرفته:

پدیده جهانی شدن همراه با برگزاری مسابقات بین المللی و رشد بسیار سریع تاثیر ورزش درابعاد مختلف زندگی ضرورت پیوند ورزش با اجتماع را در بسیاری از کشورها به اثبات رسانده است. در طبقه بندی رشد و توسعه یافتگی جوامع، تحرک و فعالیت بدنی یکی از شاخصهای مهم محسوب میشود. در پیشگویی عوامل موثر بر کنترل جوامع در آینده ورزش همگانی یکی از عوامل تاثیر گذار بر تعادل و ثبات اجتماعی برآورد شده است. برای افزایش تمایل مردم به انجام ورزش سرمایه گذاری و اطلاع رسانی گسترده ای صورت گرفته و باعث صرفه جویی در بسیاری از هزینه های بهداشتی، درمانی و تربیتی جوامع پیشرفته گشته است. بخصوص  توجهات ویژه در ورزش کودکان و نونهالان باعث شده تا رشد متناسبی را به همراه آورده وسلامت آینده را تضمین نماید. برنامه ریزی درست اجتماعی برای پرکردن تعطیلات و اوقات فراغت افراد یکی دیگر ازمواردی است که در کشورهای پیشرفته جایگاه خاصی را برای خودش بدست آورده است. علاوه بر این استفاده از الگوها، روشهای تجربه شده و آمارهای موجود در کشورهای دیگر به ما کمک خواهد کرد تا معیارهایی بوجود بیاوریم واز طریق آن شرایط خودمان را با آنها مقایسه نموده و نکات ضعف وقوت خود را مشخص نماییم. بعنوان مثال نگاهی به آمارها و اطلاعات جمع آوری شده نشان میدهد که به طور متوسط 40% مردم در اروپا ورزش نمیکنند.(در کشور ما متاسفانه بالای 94% جامعه با ورزش همگانی بیگانه اند). نگاه دقیقتر نشان میدهد کشورهایی مثل پرتغال و ایتالیا کمتر به ورزش همگانی اهمیت داده اند ولی در ورزش قهرمانی در دنیا در بسیاری از رشته ها صاحب نام وصاحب سبک هستند. در مقابل این مسئله، کشورهای اسکاندیناوی ورزش را بعنوان جز جدایی ناپذیر زندگی قبول کرده اند و بیش از 90% مردم این کشورها با ورزش همگانی عجین شده اند درحالی که به ورزش قهرمانی به این اندازه اهمیت نمیدهند مثلا نگاهی به نتایج کسب شده توسط این کشورها در مسابقات بین المللی و المپیک ها بیانگر واقعیت این امر است. بنابراین متوجه میشویم در کشور ما اگر ورزش همگانی جایگاه شایسته ایی ندارد یکی از دلایلش عدم تناسب بین هزینه های بکار رفته در ورزش قهرمانی و همگانی است.

بحث و نتیجه گیری.

درک شرایط کنونی و تغییراتی که محیط، امکانات، روشهای زندگی و انسان امروزی داشته است بسیار حیاتی است. دو تغییر بسیار مهم در بدن انسان یعنی کم شدن فعالیت حرکتی بدن و تاثیر آن بر عملکرد درونی سلولهاو مغایرت آن با برنامه ریزی درون سلول از یک طرف وافزایش فعالیت سلولهای مغزی وعصبی از طرف دیگر باعث شده است تا توازن گیرنده های حسی و حرکتی بشر بر هم بخورد بنابراین بشر امروزی به طور ناخودآگاه سعی میکند خود را با شرایط محیطی و موجود تطبیق دهد ولی نکته جالب اینجاست که سرعت تغییرات بیرونی همچون تکنولوژی وتغییرات محیطی بسیار سریعتر از تغییرات درونی بدن و سازگاری ارگانهای جسمانی است اخیرا یونسکو اعلام کرده که دنیای امروزی در هر 5 سال به اندازه 100 سال درگذشته رشد و تغییر میکند واین هشدار بزرگی به انسان امروزی است تا این سئوال را مطرح کند که آیا او نیز میتواند درون خود را به همان سرعت تغییر دهد یا نه؟ آنچه مسلم است در درجه اول قبول این امر است که ما در عصری زندگی میکنیم که همه چیز با سرعت تغییر می کند که کمک خواهد کرد تا اولا با تغییر در نگرش ورفتار خود شکاف بوجودآمده را به حداقل برسانیم واز طرف دیگر با پیش بینی آینده خود را مجهزتر به شرایط واقعی نزدیک کنیم. لذا باید از یک طرف شرایط و فرهنگی ایجاد شود تا فعالیت بدنی افزایش یابد و از طرف دیگر شرایطی را خلق نمود تا در آن سلولهای عصبی با حجم بسیار بالا ولی کیفیت پایین اطلاعات ورودی روبرو نشود. به این معنی که مغز امروزی دیگر محل انبار کردن اطلاعات نیست بلکه وسیله ای برای تفکر و تجزیه وتحلیل است بدین منظور باید روشی اتخاذ شود تا از دریافت اطلاعات غیر ضروری به مغز خودداری کرده درعوض با برگرداندن آرامش به سیستم عصبی از استرس ها و هیجانات مضر بکاهد. یکی از روش های نوین در سلامت افراد جامعه پرورش ذهن سالم است. بنابراین دررویکرد جدید ورزش همگانی باید جایگاه خاصی به مراقبت و مدیریت ذهن از طریق تمرینات ذهنی و روشهای نوین استفاده از مغز همت گماشت. از طرف دیگر خلوت ذهن یکی دیگر از رسالتهای ورزش همگانی است و بهره مندی از بازیها به عنوان سرگرمی وتفریح بهترین فرصت را به ذهن بشر میدهد تا از تنش ها و فشار های روحی و روانی برای چند لحظه هم شده فاصله گرفته وبه آرامش برسد. بدین ترتیب ورزش درمان مناسبی برای اضطراب و آشفتگی های ذهنی خواهد بود.

 فرهنگ سازی اولین قدم برای نهادینه شدن ورزش است. باید عادت به ورزش کردن را از دوران کودکی آغاز کنیم و به بچه ها آموزش دهیم برای سلامت جسمانی خود ورزش کنند و در اثر تکرار کافی با تغییراتی در ساختار و عملکرد خود باعث ایجاد سازگاری و در نتیجه رفتار عوض شده و فرهنگ نوین ایجاد خواهد شد. با این رویکرد جدید موضوع ورزش همگانی و شهروندی به عنوان پدیده‌ای فراگیر درطول زمان و در میان اقشار مختلف رواج خواهد یافت. در کنار ورزش ارزشهای اخلاقی وانسانی را نیز آموزش داده و تمرین کنیم مثلاً همچنان که در کوهنوردی به تمیزی کوهستان می اندیشیم در ورزش شهروندی نیز به احترام متقابل، شعور و فهم اجتماعی و احترام به قوانین و نظم جامعه بپردازیم. ایجاد فرهنگی که هر فرد اول از خودش شروع کرده و بعد خانواده و بعد دوستان و آشنایان خود را به سمت فعالیت صحیح دعوت، تشویق و ترغیب کند بدین ترتیب هر کس اگر فقط دو نفر را به سمت ورزش بیاورد در ان صورت تعداد افراد شرکت کننده بصورت تصاعدی افزایش خواهد یافت.

نصب دستگاه‌های بدن‌سازی در پارک‌ها که به همت شهرداری تهران صورت گرفته مفید و لازم میباشد ولی بسیاری‌از آنها از نظر استاندارد بودن و تناسب آنها با شرایط بدنی مردم فاصله دارند. بیشتر طرفداران این تجهیزات در پارک‌ها را بانوان و افراد سالمند تشکیل می‌دهند؛ با توجه به اینکه احتمال آسیب پذیری این گروه بیشتر از سایرین است وجود مربیان مجرب و کار آزموده مکمل خوبی است که تا بحال با خالی بودن جای آنها روبرو هستیم این بدان م